top of page

Edebiyat Yahut Varoluş I


Edebiyatı anlatan, edebiyat ile ilişkili siyah beyaz bir görsel.
Bir Gözlük ve Kitap

An-lamak, Yani An'da Kalmak


Zamanların içinde bir zaman vardır; o zamanda bir vuslat bulunur. İşte anlamak, o vuslata temas etmekle ilgilidir. An-lamak, yani ana bulanmak. Kişi, “ben” diye bildiği ne varsa onu ana buladığı, yani anda yitirdiği anda anlamak açığa çıkar. Bu, kronolojik zamanın en küçük yapı biriminde gerçekleşir ve etkisinin yayılımı boyunca kişiyi derece derece etkiler. Hegel’in meşhur bir sözü vardır; “Durmadan düşünemezsin.” Durmak, anda olmakla olur ki kişi ana bulandığı anda durmuştur, öznelliğinden sıyrılmıştır. Bununla birlikte bu duruma eğitimsiz olan içli kişi, yaşadığı deneyimi tekrar hareket hâlindeki ahvaline taşır ve onu işlemeye başlayarak anlamlandırır. Böylece anlam, anlamaktaki saflığını yitirerek kültürelleştirilmiş olur.


Bütün bir modern Batı felsefesinin metafizik eleştirisinin temelinde bu anlamlandırma işinin kırılma çabası yatmaktadır. Descartes’tan Wittgenstein’a kadar her filozofun konusu, metafizik döngüyü kırmak ereğine dayanmaktadır. Bunu “Cogito” ile de “Mantıksal Pozitivizm” ile de yapma yolları araştırılmış ve savunulmuştur. Marx’ın “Diyalektik-Tarihsel Materyalizm” çıkışında büsbütün dışlanan, hakir görülen bir metafizik yoktur ama Wittgenstein’a en azından ''Tractatus Logico-Philosophicus'' eserinde bu yolu açan da Marx’ın Feuerbach’tan devraldığı materyalizmdir. Gerçi pozitivizm henüz mantıksal açıdan ele alınmazdan evvel de metafiziği dışlamıştır ancak doruğuna ulaşması Wittgenstein’la olmuştur.



Georg Wilhelm Friedrich Hegel
Georg Wilhelm Friedrich Hegel

Friedrich Hegel ile Metafizik İlişkisi


Modern Batı felsefesinin metafizik sorunsalı neredeyse kesintisiz bir biçimde devam ederken ve süreç metafiziği büsbütün dışlama eğiliminde gelişirken Hegel, ortama bomba gibi düşer. Kötülenen, dışlanan, bela olarak görülen metafiziği yerden alıp yeniden yücelten bir söylemle felsefesini açıklamaya girişen Hegel’in yarattığı kırılma önemlidir çünkü onun sayesinde materyalizm mümkün olmuştur. Hegel’in kışkırtıcı felsefi çıkarımları, ilkin zıddına neden olmuş, daha sonra doğrudan pratiği hedef alan yeni ve devrimci bir felsefeye yol açmıştır. Hegel, tekdüzeleşen modern Batı felsefesini yeniden devindiren bir filozoftur. Onun sayesinde tartışmalar yeniden alevlenmiş, tek tipleşen söylem çeşitlenme göstermiştir.


Varoluşun muhakemesi yıkıcı temelde gerçekleşir. Metafiziğin döngüsünden Derrida misali yapısöküm ile çıkmak gerekir. Karşımıza dikilen yapıyı söküme uğratmak ama bunu zihinsel eleştirilerle, çürütme girişimleriyle değil de praksis olarak, yani düşüncenin maddeyle diyalektiğini kapsayarak aşarak yapmak gerekir. Varoluşun muhakemesindeki yıkıcılık, yıkımın yerine yapımla uğraşmayı da gerektirmez çünkü varoluşçuluk en temelde praksise, arınarak dönüşmeye yönelmek zorundadır. En azından sokratik varoluşçuluğun platonik yönelimi bu şekildedir.


Metafizik
Metafizik

Metafizik Nedir?


Metafizik, düşüncenin kendi üzerine dönüşleriyle birlikte içeriğine hapsolmasına dayanır. O hâlde onu bu hapishaneden kurtarmak, onu içeriğinden özgürleştirmek gerekir. Ancak ve ancak içeriğinden özgürleşen düşüncede irade, iradeye teslim olabilir. Bilincini dışına koyan insan için söz konusu olan yalnızlık, ancak bilincini içererek aşmak suretiyle giderilebilir. Yalnızlığın giderilişi, kişinin kendiyle buluşmasından başka bir şey değildir. Tıpkı düşünceyi içeriğinden azat ederek elde edilecek şeyin hareketten başka bir şey olmadığı gibi.


Yap! Yapmak, kişinin öznelliğinden sıyrılıp özneliğiyle tanışmasının vesilesidir ancak hangi şartla? Kişinin kendine bilinç sıçraması şartıyla. Bilinci kendine sıçrayamayan kişi için yapmak, yaptığında yapılanmaktan başka bir şey olmayıp, onu edimine gark eder ve tahakküm altında bırakır. İrade, iradeye teslim olmaz; irade, ediminde yitip kendini inkârla öznellik inşa eder. Nietzsche’ye her türlü erdemi hiçliğe çekme cesareti veren de tam olarak budur. Erdemler öznellik inşasına indirgenmiş, kişinin kendine profil yaratmakta kullandığı bir alete dönüştürülmüşse, onu işlevini yitirmiş bir şey olarak görmekte hiçbir beis yoktur. Bu nokta ideal ile tasarımın birbirine yeğlendiği bir açmazdır. İdeal olan, kafada yaratılan tasarım değil, olmakta olan gerçektir. Gerçek, ideale ulaştığı anda yitime uğrar ama tasarım sabit kalır ve kendini gerçeğe dayatarak varlığının ereğini yerine getirir. Oysa tasarım, insanın doğaya müdahalesinin metafizik cereyanı olarak kendini idealleştirme ereğinde ancak gerçekleşebilir.

Mesele metafizik girdaptan çıkmak, zihni içeriğinden temizleyerek öz işlevinde kullanmaktır. Varoluşu zıddından kopararak, onu yok oluştan, yok oluşun “varlık” sahasındaki karşılığı olan yıkım ve yitimden bağımsız anlamak boşa zahmetten başka bir şey değildir.


Esenlikler...

Comments

Rated 0 out of 5 stars.
No ratings yet

Add a rating
Sarma Dergileri

Sosyal Medyada

Mucizelere Tanık Olabilirsiniz

  • Instagram
  • LinkedIn
  • Twitter

Mucizelere İnan

Gerçek Olsunlar

Her alandan yazarların buluştuğu Mucize Dergi'de hikayeler, makaleler ve ilham dolu içeriklere göz atın. Kendi yazınızı payla

© 2025 by Mucize Dergi

Moda yayılır

Yolculuğumuza Siz de Dahil Olun!

Mucize Dergi’de her fikir değerli, her ses duyuluyor. Aramıza katılın ve bu yolculukta birlikte yürüyelim!

Aramıza Katıldığınız için Teşekkürler :)

bottom of page