COVID-19 ile Ekonominin Hızlı Değişimi

COVID-19 Haberleri

COVID-19 Döneminde Tüm Dünya Nasıl Etkilendi?

Koronavirüs hastalığı 2019 [coronavirus diseases-2019 (COVID-19)] pandemisi sözünü ne zaman duysam aklımdan “hayatımızdan çalınan yaklaşık iki yıl” diye geçirmeden duramıyorum. Bu pandemi, sadece sağlık sektöründe değil, aynı zamanda küresel ekonomi üzerinde de büyük ve kalıcı etkiler yarattı. Pandemi, 2020'de başlayarak ülkelerin ekonomik sistemlerini sınamış, iş yapış şekillerini değiştirmiş ve küresel tedarik zincirlerinde köklü dönüşümlere neden olmuş; her ne kadar bireyler ve işletmeler için kısa vadede ciddi sorunlar yaratsa da uzun vadede ekonomik düzenin yeniden şekillenmesine yol açmıştır. Bu yazıda, COVID-19'un ekonomiye olan etkilerini çeşitli boyutlarıyla ele almaya gayret edeceğim.

Pandemi, öncelikle iş gücü piyasalarını önemli ölçüde etkilemiştir. Çoğu ülkede, karantina ve sosyal mesafe önlemleri nedeniyle birçok sektör faaliyetlerini durdurmak zorunda kalmıştır. Özellikle turizm, havacılık, perakende ve hizmet sektörlerinde büyük ölçüde iş kayıpları yaşanmıştır. Dünya Bankasına göre, 2020'de küresel işsizlik oranı %6,5'e çıkarak rekor seviyelere ulaşmıştır (1). Bununla birlikte, uzaktan çalışma kavramı hızla yaygınlaştı. Özellikle teknoloji, finans ve medya sektörleri, evden çalışmayı benimseyerek yeni iş modelleri geliştirdi. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde ise bu dönüşüm daha sınırlı kaldı çünkü internet altyapısı ve dijital araçlara erişim her bölgede eşit düzeyde değildi. Nitekim nüfus yoğunluğu gelişmiş şehirlerde, örneğin; İstanbul, İzmir ve Ankara gibi şehirlerimizde evden çalışmanın benimsendiği görüldü.

Dijital Dönüşüm ve Evden Çalışma

COVID-19 ile Dijital Dönüşüm Dönemi Başladı

COVID-19 pandemisi, dijital dönüşümü hızlandıran en önemli faktörlerden biri oldu. Şirketler ve hükûmetler, süreçlerini dijitalleştirerek salgının yarattığı kısıtlamalara uyum sağlamaya çalıştı. En belirgin değişim, e-ticaret alanında gözlemlendi. Fiziksel mağazalar kapanırken, çevrim içi alışveriş platformları büyük bir büyüme gösterdi. Örneğin, Türkiye'de e-ticaret hacmi 2020'de bir önceki yıla göre %66 arttı (2). Bununla beraber finansal teknolojiler büyük bir gelişim ivmesi yakaladı. Pandemi sürecinde dijital bankacılık ve temassız ödeme yöntemleri yaygınlaştı. Geleneksel bankacılıktan uzaklaşma ve FinTech çözümlerine yönelim arttı. Ayrıca eğitim ve sağlık sektörlerinde dijitalleşme hız kazandı. Çevrim içi eğitim platformları yaygınlaşırken telefonda sağlık hizmetleri birçok ülkede standart hâle geldi (3).

Pandemi, lokal ticaretin yanı sıra küresel ticaretin işleyişini de derinden etkiledi. İlk aşamada, Çin gibi büyük üretici ülkelerde yaşanan kapanmalar, tedarik zincirlerinde aksamalara neden oldu. Bu durum, ülkelerin yerel üretime ve alternatif tedarikçilere yönelmesine yol açtı. Örneğin, Avrupa Birliği ülkeleri, Asya'ya bağımlılığı azaltmak için yerel üretim kapasitesini artırmaya yönelik stratejiler geliştirdi. Türkiye ise bu süreçte jeopolitik konumu sayesinde bir avantaj sağladı ve Avrupa'ya alternatif bir üretim merkezi olarak daha fazla talep görmeye başladı.

COVID-19'un ekonomik etkilerini hafifletmek için hükûmetler, geniş kapsamlı mali ve parasal teşvik paketleri açıkladı. En geniş spektrumda işletmelere verilen hibeler, vergi indirimleri ve bireylere yapılan nakit yardımlar, pandeminin yarattığı gelir kaybını azaltmayı amaçladı ancak bu önlemler, çoğu ülkede kamu borcunun artmasına neden oldu. Pandemi sonrası dönemde, bu borçların nasıl yönetileceği birçok ekonomi için büyük bir zorluk oluşturmaya devam etmektedir. Bu dönemde karşımıza çıkan en büyük olgu, Merkez Bankası politikaları oldu. Yüksek enflasyon beklentisi ile yabancı ülkeler tarihî faiz arttırımlarına giderken Türkiye tam tersi bir pozisyon almayı tercih etti. Bu tercih ile enflasyon kontrolden çıktı ve hâlen pandemi öncesine enflasyon oranlarına ulaşılmış değil. Konunun bu kısmı tamamen politika meselesi olduğu için olmuş olanı aktarmaktan öteye gitmemeyi tercih ediyorum.

Pandemi ve Sektörlerde Yaşanan Eşitsizlikler

Bir diğer unsur da pandeminin gelir eşitsizliğini daha da derinleştirmesidir. Teknoloji ve sermaye yoğun sektörlerde çalışanlar işlerini sürdürürken düşük gelirli ve hizmet sektöründe çalışanlar işsiz kalma riskiyle karşı karşıya kaldı. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı'na (UNDP) göre, küresel yoksulluk oranı 2020 yılında %8,4'e yükseldi ve 100 milyon kişi daha aşırı yoksulluk sınırının altına düştü (4). Türkiye'de ise özellikle kayıt dışı ekonomide çalışanlar pandemi sürecinde ciddi gelir kayıpları yaşadı. Bununla birlikte, dijital ekonomi üzerinden gelir elde eden bireyler ve şirketler büyük kazançlar sağladı.

Pandemi sonrası dönemde, ekonomik toparlanma sürecinde bazı temel trendler ön plana çıkmaktadır. En başta konuşulan konulardan birisi Yeşil Ekonomi’dir. Karbon salınımını azaltmayı hedefleyen sürdürülebilir projeler, hükûmetlerin toparlanma planlarının merkezine oturdu. Türkiye'nin Paris İklim Anlaşması'nı onaylaması bu yönde önemli bir adımdır. Ayrıca dijital yatırımlar gün geçtikçe hızlanmaktadır. Şirketler, dijitalleşmeye yönelik yatırımlarını artırarak daha dayanıklı iş modelleri oluşturmaya çalışıyor. Bir diğer altı çizilmesi gereken olgu da “Çok Merkezli Tedarik Zincirleri” olmaktadır (5). Tek bir bölgeye bağımlılığı azaltmak için daha çeşitli tedarik zinciri stratejileri uygulanmaktadır. Türkiye, bu stratejilerden faydalanarak bölgesel bir üretim merkezi hâline gelebilir. Coğrafi konumu, Türkiye’ye bu avantajı sağlama potansiyeline ulaştırabilir.

COVID-19 pandemisi, ekonomilerin işleyişinde ciddi ve büyük bir dönüşüme neden olmuştur. İş gücü piyasası, dijitalleşme, küresel ticaret ve kamu politikaları gibi alanlarda ortaya çıkan değişimler, gelecekte ekonomik düzenin daha farklı bir şekilde işleyeceğini göstermektedir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler için bu süreç, hem riskler hem de fırsatlar barındırmaktadır. Özellikle dijitalleşme ve yeşil ekonomi alanlarında yapılan yatırımlar, uzun vadede daha dayanıklı ve sürdürülebilir bir ekonomi oluşturmak için kritik öneme sahiptir.

KAYNAKÇA:

---

1. Dünya Bankası. Global Economic Prospects. 2021.

2. TÜBİSAD. Türkiye'de Dijital Ekonomi Raporu. 2021.

3. OECD. Pandemi Sonrası KOBİ'lerin Dijitalleşme Süreci. 2022.

4. UNDP. COVID-19 ve Küresel Yoksulluk Raporu. 2021.

5. Şahin M. Türkiye’de yeşil ekonomi ve dijital dönüşüm. Ekonomi ve Kalkınma Dergisi 2022;18(2):45-67.